Trong giai đoạn 2020-2024, năng lượng tái tạo đã trở thành một trong những nguồn cung cấp điện chủ lực tại Việt Nam, chiếm tỷ trọng ổn định khoảng 25-27% tổng cơ cấu nguồn điện. Cụ thể, năm 2020, tỷ trọng năng lượng tái tạo đạt 25,3%, và tăng nhẹ lên 26,8% vào năm 2021. Sau đó, tỷ trọng này duy trì ổn định trong hai năm tiếp theo, dao động trong khoảng 26,4-26,9%. Tuy nhiên, đến năm 2024, tỷ trọng năng lượng tái tạo ghi nhận sự giảm nhẹ xuống còn 26,0%. Điều này phản ánh xu hướng tăng trưởng chững lại, mặc dù năng lượng tái tạo vẫn đóng vai trò quan trọng trong hệ thống điện quốc gia. Trong khi đó, các nguồn điện nhập khẩu và các nguồn điện khác có sự gia tăng nhẹ, cho thấy nhu cầu sử dụng điện tiếp tục mở rộng, nhưng khả năng đáp ứng từ năng lượng tái tạo chưa thực sự theo kịp.

Để năng lượng tái tạo có thể phát huy hết tiềm năng, Việt Nam cần thực hiện các chính sách mạnh mẽ hơn để hỗ trợ đầu tư, giải tỏa công suất và hoàn thiện hạ tầng truyền tải. Các biện pháp này sẽ góp phần tạo ra một hệ thống năng lượng phát triển bền vững và thân thiện với môi trường trong tương lai.

Gần đây, vào ngày 31/12/2024, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1710/QĐ-TTg phê duyệt Nhiệm vụ lập Điều chỉnh Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021–2030, tầm nhìn đến năm 2050 (gọi tắt là Quy hoạch điện 8 điều chỉnh). Quy hoạch này đặc biệt chú trọng phát triển các nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng xanh, sạch, phù hợp với xu hướng phát triển năng lượng bền vững toàn cầu. Thêm vào đó, ngày 3/3/2025, Chính phủ ban hành Nghị định 58/2025/NĐ-CP, quy định chi tiết một số điều của Luật Điện lực liên quan đến việc phát triển điện năng lượng tái tạo và năng lượng mới. Nghị định này sẽ là một bước tiến quan trọng, thúc đẩy sự phát triển của ngành điện năng bền vững, đảm bảo an ninh năng lượng và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, đồng thời tạo tín hiệu tích cực cho các nhà đầu tư trong lĩnh vực năng lượng tái tạo tại Việt Nam.

Mặc dù có nhiều cơ chế và chính sách được ban hành từ giai đoạn trước đó, sự phát triển của năng lượng tái tạo, năng lượng xanh, sạch tại Việt Nam vẫn đang gặp phải một số thách thức. Tốc độ phát triển của các nguồn năng lượng này có dấu hiệu chững lại, dẫn đến khả năng thiếu điện trong giai đoạn 2026-2028 vẫn hiện hữu.

Nguyên nhân khiến phát triển năng lượng tái tạo chững lại

Tiến độ xử lý các dự án vi phạm còn chậm
Nhiều dự án điện tái tạo chưa được giải quyết dứt điểm theo kết luận của Thanh tra Chính phủ, bao gồm cả những dự án chưa hoàn tất thủ tục xây dựng hoặc vướng mắc do áp dụng hồi tố về giá bán điện. Điều này gây ảnh hưởng trực tiếp đến tâm lý nhà đầu tư và khiến tiến độ triển khai bị đình trệ.

Cơ chế phát triển điện gió ngoài khơi chưa đủ rõ ràng
Dù đã có các quy định chi tiết hơn về điện gió ngoài khơi, nhưng trên thực tế vẫn chưa có dự án nào được khởi công. Việc thiếu hướng dẫn cụ thể, đặc biệt liên quan đến quy hoạch không gian biển, cấp phép khảo sát và đấu nối, khiến mục tiêu đạt 6.000 MW vào năm 2030 gặp nhiều thách thức.

Tiến độ triển khai điện khí còn chậm
Việc chuyển đổi từ nhiệt điện than sang điện khí đang bị chậm lại do chưa có cơ chế rõ ràng về giá khí đầu vào và sản lượng hợp đồng (PPA). Thiếu hụt cơ sở pháp lý khiến các dự án khó xây dựng phương án tài chính khả thi, từ đó làm giảm sức hút với nhà đầu tư.

Vướng mắc trong chính sách thanh toán và giá FIT
Thời gian gần đây, các nhà đầu tư trong lĩnh vực năng lượng tái tạo đang gặp khó khăn do chính sách hồi tố và việc áp dụng giá FIT (giá mua điện ưu đãi cố định) thiếu ổn định. Có đến 173 dự án điện gió và điện mặt trời đã hoàn thành trước hoặc trong năm 2021 nhưng vẫn chưa được nghiệm thu, gây cản trở đến việc thanh toán hợp đồng và nghĩa vụ trả nợ ngân hàng. Các nhà đầu tư đã đưa ra đề xuất giữ nguyên ngày vận hành thương mại ban đầu và yêu cầu EVN thực hiện đúng nghĩa vụ hợp đồng để bảo vệ quyền lợi chính đáng và tránh mất vốn đầu tư.

Giải pháp thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam

Đẩy nhanh xử lý thủ tục và tháo gỡ pháp lý cho các dự án tồn đọng
Chính phủ cần chỉ đạo quyết liệt việc rà soát và giải quyết dứt điểm các dự án đang gặp vướng mắc về pháp lý, đảm bảo không để kéo dài tình trạng chờ đợi gây lãng phí nguồn lực và mất niềm tin từ nhà đầu tư.

Ban hành khung pháp lý hoàn chỉnh cho điện gió ngoài khơi
Khẩn trương xây dựng quy định rõ ràng và đầy đủ về khảo sát, quy hoạch không gian biển, đấu nối và cơ chế mua bán điện đối với điện gió ngoài khơi. Điều này sẽ giúp các nhà đầu tư yên tâm triển khai dự án và thu hút thêm vốn FDI vào lĩnh vực tiềm năng này.

Hoàn thiện cơ chế giá điện khí và đẩy nhanh triển khai các dự án chuyển đổi
Sớm ban hành cơ chế đồng bộ về giá khí đầu vào và sản lượng hợp đồng (PPA) đối với các dự án điện khí, tạo điều kiện cho các nhà đầu tư xây dựng phương án tài chính bền vững và đẩy nhanh quá trình chuyển đổi từ than sang khí, góp phần giảm phát thải khí nhà kính.

Ổn định chính sách, tránh hồi tố, đảm bảo quyền lợi nhà đầu tư
Chính sách cần đảm bảo tính nhất quán, minh bạch và không hồi tố, đặc biệt là về giá FIT và ngày vận hành thương mại. Cần tôn trọng các điều khoản trong hợp đồng mua bán điện đã ký kết, đồng thời nhanh chóng xử lý các tồn đọng về thanh toán để nhà đầu tư yên tâm triển khai và vận hành dự án.

Ưu tiên phát triển hạ tầng truyền tải và lưu trữ năng lượng
Đầu tư nâng cấp hệ thống truyền tải điện và khuyến khích tích hợp hệ thống lưu trữ điện nhằm tăng khả năng hấp thụ năng lượng tái tạo, đặc biệt trong giờ cao điểm. Đây là giải pháp quan trọng để giải tỏa công suất và tận dụng tối đa tiềm năng của điện mặt trời, điện gió.