Tại nhiều đô thị ở Việt Nam, một hình ảnh quen thuộc nhưng đáng lo ngại là những con đường vừa được trải nhựa, lát gạch phẳng phiu chưa lâu đã bị đào lên để thi công các công trình ngầm như cấp thoát nước, điện lực, viễn thông hay đơn giản là sửa một đường ống nhỏ. Vấn đề là việc tái lập mặt đường thường được làm một cách cẩu thả, thiếu kỹ thuật, để lại những mảng lồi lõm, sụt lún, chắp vá… gây mất an toàn giao thông, giảm hiệu quả sử dụng mặt đường. Việc này tưởng nhỏ nên ít quan tâm nhưng thực ra không hề nhỏ chút nào.

Những đoạn đường trám vá không đều tạo nên bẫy nguy hiểm cho người đi xe máy, đặc biệt vào ban đêm hoặc khi trời mưa. Bánh xe có thể bị trượt, người điều khiển dễ mất thăng bằng. Nhiều trường hợp, xe máy phải đi vào làn ô tô và ngược lại để tránh hay né đường xấu, gây nguy cơ tai nạn. Thực tế đã có rất nhiều tai nạn thương tâm xảy ra do mặt đường xấu. Với ô tô, bề mặt lồi lõm làm giảm độ bám đường, tăng nguy cơ mất lái khi phanh gấp. Tai nạn xảy ra gây thiệt hại về người và tài sản, phát sinh chi phí y tế, thời gian và năng suất lao động bị mất.

Khi một tuyến đường mới bị đào xới chỉ sau vài tháng hoặc vài năm đưa vào sử dụng, chi phí đầu tư ban đầu bị khấu hao sớm một cách phi lý. Vốn ngân sách và nguồn lực xã hội bỏ ra cho con đường bị mất hiệu quả. Việc vá trám cẩu thả lại dẫn đến hư hỏng nhanh chóng, buộc phải duy tu, sửa chữa thường xuyên. Chu kỳ sửa, hỏng rồi sửa này làm chi phí bảo trì tăng gấp nhiều lần so với thiết kế ban đầu nhưng chưa hề thấy báo cáo và tính toán tổng thể trong suất đầu tư một con đường nào đó trong một vòng đời thời gian chứ không chỉ khi xây dựng. Đến đây chúng ta vẫn chưa tính những hư hỏng phải sửa chữa, khấu hao phương tiện ở góc độ người dân tham gia giao thông.

Một mặt đường trải nhựa được thi công đồng bộ có tuổi thọ có thể lên tới 10–15 năm trước khi cần đại tu. Nhưng chỉ cần vài lần cắt, đào và tái lập kém chất lượng, tuổi thọ này có thể giảm một nửa. Một khi các vết cắt không được xử lý đúng kỹ thuật, nước mưa sẽ thấm qua khe nứt, phá vỡ nền móng bên dưới, tạo ra ổ gà, sụt lún. Về lâu dài, cả tuyến đường xuống cấp nhanh buộc phải cải tạo toàn bộ, gây tốn kém hơn nhiều nhưng ít khi được ngành giao thông vận tải chú ý. Còn người dân thì cũng chỉ biết nhìn, nếm trải và ngán ngẫm.

Trên phương diện phát triển, hạ tầng giao thông là nền tảng của tăng trưởng kinh tế. Đường sá chất lượng kém làm tăng chi phí logistics, giảm tốc độ vận chuyển hàng hóa, gây tắc nghẽn và trì hoãn lưu thông. Năng lực cạnh tranh của địa phương vì thế bị giảm sút. Ngoài ra, hình ảnh những con đường chắp vá, lồi lõm cũng làm xấu xí bộ mặt mỹ quan đô thị, ảnh hưởng đến niềm tin của nhà đầu tư và du khách, nhất là ở các đô thị lớn đang muốn xây dựng hình ảnh hiện đại.

Một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến tình trạng đường sá bị đào lên rồi vá lại cẩu thả là sự thiếu quy hoạch đồng bộ. Ở nhiều nơi, hệ thống hạ tầng ngầm như cấp thoát nước, điện lực, viễn thông chưa được thiết kế song song với việc xây dựng mặt đường. Điều này khiến cùng một tuyến đường có thể bị đào đi đào lại nhiều lần, mỗi lần cho một loại công trình khác nhau, gây tổn hại nghiêm trọng đến kết cấu và mỹ quan.

Bên cạnh đó, quản lý lỏng lẻo cũng góp phần làm vấn đề trở nên trầm trọng. Công tác giám sát quá trình tái lập mặt đường sau thi công chưa được thực hiện nghiêm ngặt; các yêu cầu kỹ thuật thường bị bỏ qua hoặc làm qua loa. Chế tài xử phạt đối với các nhà thầu vi phạm cũng chưa đủ mạnh để tạo tính răn đe, khiến tình trạng làm ẩu tiếp diễn.

Cuối cùng, tư duy ngắn hạn của một số đơn vị thi công và quản lý khiến chất lượng công trình bị đặt xuống hàng thứ yếu. Nhiều nơi chỉ chú trọng hoàn thành nhanh để bàn giao (rồi dễ dải cáo cáo là đã làm thay vì làm thế nào, có đạt chuẩn không) hoặc mở lại đường cho phương tiện lưu thông mà không bị ràng buộc độ bền và chi phí bảo trì về lâu dài.

Để giải quyết triệt để, trước hết cần khẳng định đường sá do Nhà nước đầu tư là tài sản công, không phải bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào cũng có quyền tùy tiện đào xẻ, lấp lại theo ý mình. Cơ quan được giao quản lý phải chịu trách nhiệm toàn diện về tình trạng và chất lượng của tài sản công này. Nơi nào để xảy ra tình trạng này là dấu hiệu cho thấy trách nhiệm và năng lực quản lý của cơ quan, chính quyền nơi đó yếu kém.

Về mặt chính sách, cần bắt đầu từ quy hoạch hạ tầng ngầm tổng thể trước khi khởi công các tuyến đường mới. Việc đồng bộ hóa các hệ thống cấp thoát nước, điện lực, viễn thông, và các công trình kỹ thuật khác sẽ giúp hạn chế tối đa việc phải đào lại trong nhiều năm tới.

Bên cạnh đó, cần ban hành và áp dụng chuẩn kỹ thuật tái lập mặt đường rõ ràng, bắt buộc nhà thầu thực hiện đúng quy trình và chịu bảo hành dài hạn đối với phần đường đã sửa. Xem đây là cam kết trách nhiệm với cộng đồng và ngân sách nhà nước.

Đồng thời, công tác kiểm tra và xử phạt cần được tăng cường, với mức phạt đủ sức răn đe những trường hợp vi phạm. Bất kỳ nhà thầu nào thi công kém chất lượng đều phải chịu hậu quả tài chính và pháp lý tương xứng.