Nhằm hiện thực hóa mục tiêu xây dựng một đô thị hiện đại, bền vững và thân thiện với môi trường, Thành phố Hồ Chí Minh đang quyết liệt triển khai kế hoạch “xanh hóa” hệ thống giao thông công cộng, đặc biệt tập trung vào việc chuyển đổi xe buýt sang sử dụng năng lượng sạch. Đây không chỉ đơn thuần là một định hướng phát triển giao thông, mà còn là một yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu ngày càng nghiêm trọng, cùng với thực trạng ô nhiễm không khí đô thị tăng cao. Việc chuyển đổi này góp phần quan trọng vào cam kết quốc gia giảm phát thải khí nhà kính, hướng tới mục tiêu “Net Zero” vào năm 2050 của Việt Nam, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân và tạo dựng hình ảnh một thành phố xanh – sạch – hiện đại.

“Xanh hóa” xe buýt – bước đi tiên phong trong chuyển đổi giao thông

Giao thông vận tải là một trong những lĩnh vực phát thải khí nhà kính lớn nhất tại TP. Hồ Chí Minh, với tổng lượng phát thải ước tính khoảng 13 triệu tấn CO₂ mỗi năm. Trước thực trạng đó, chính quyền thành phố đã xác định việc chuyển đổi xe buýt từ sử dụng nhiên liệu hóa thạch (như diesel) sang năng lượng sạch như điện và khí nén thiên nhiên (CNG) là bước đi tiên phong trong chiến lược phát triển giao thông bền vững và thân thiện với môi trường.

Từ đầu năm 2025, TP. Hồ Chí Minh đã tăng tốc triển khai kế hoạch đầu tư và thay thế xe buýt xanh. Theo thống kê mới nhất, toàn thành phố hiện có khoảng 2.821 xe buýt đang hoạt động, trong đó 571 xe sử dụng khí CNG và 419 xe buýt điện. So với con số 163 xe buýt điện đầu năm, lượng xe điện đã tăng mạnh gần 157%, phản ánh rõ rệt hiệu quả của lộ trình chuyển đổi.

Đáng chú ý, Công ty Phương Trang (FUTA Bus Lines) là đơn vị tiên phong khi đưa vào vận hành 150 xe buýt điện trên 17 tuyến, kết nối hiệu quả với tuyến Metro số 1 – minh chứng rõ nét cho xu hướng tích hợp các loại hình giao thông công cộng hiện đại.

Dù tỉ lệ xe buýt sử dụng nhiên liệu hóa thạch hiện vẫn chiếm khoảng 65%, song những kết quả bước đầu cho thấy hướng đi “xanh hóa” là hoàn toàn khả thi và đang được thành phố triển khai với tốc độ ngày càng nhanh chóng.

Theo kế hoạch của Sở Giao thông Vận tải TP.HCM, thành phố đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ hoàn tất việc chuyển đổi toàn bộ đội xe buýt sang sử dụng năng lượng xanh. Cụ thể, 2.771 xe buýt sử dụng diesel hiện nay sẽ được thay thế – trong đó có 1.663 xe thuộc các tuyến hiện hữu và 1.108 xe là phương tiện đầu tư mới cho các tuyến mở rộng.

Vấn đề nan giải: Vốn đầu tư và hạ tầng kỹ thuật

Dù chủ trương và định hướng đã rõ, quá trình chuyển đổi phương tiện xe buýt tại TP. Hồ Chí Minh vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là về nguồn vốn đầu tư và hạ tầng kỹ thuật – hai yếu tố có tính chất quyết định.

Hiện tại, Thành phố hiện mới chỉ có 2 trạm sạc điện với 23 trụ sạc và 3 trạm nạp khí CNG (phục vụ khoảng 180 lượt xe/ngày). Trong khi đó, để phục vụ khoảng 3.317 xe buýt điện vào năm 2030, TP. Hồ Chí Minh sẽ cần ít nhất 25 trạm sạc với 269 trụ và thêm ít nhất 6 trạm nạp khí CNG cho khoảng 528 xe CNG. Bên cạnh đó, thành phố dự kiến cần 3.521 tỷ đồng cho giai đoạn 2025 – 2030 để phục vụ việc “xanh hóa” phương tiện. Trong đó, khoảng 2 nghìn tỉ đồng dành để hỗ trợ lãi vay cho doanh nghiệp đầu tư vào xe điện và khoảng 1.300 tỷ đồng để xây dựng hệ thống trạm sạc điện và nạp khí CNG.

Tuy nhiên, thời gian nạp điện kéo dài, thiếu bãi đỗ xe kết hợp trạm sạc và quy hoạch phân bổ chưa rõ ràng khiến nhiều doanh nghiệp vận tải còn e ngại khi tham gia đầu tư. Đây là điểm nghẽn lớn cần được tháo gỡ nếu muốn đảm bảo hoạt động vận hành liên tục và hiệu quả của đội xe buýt điện.

Chính sách hỗ trợ: Yếu tố quyết định sự thành công

Trong tiến trình chuyển đổi hệ thống xe buýt sang sử dụng năng lượng sạch, chính sách đóng vai trò then chốt, là yếu tố quyết định đến tốc độ và hiệu quả thực thi. Hiện nay, một trong những rào cản lớn nhất mà doanh nghiệp vận tải đang đối mặt không chỉ là chi phí đầu tư phương tiện cao, mà còn là thiếu hụt các cơ chế khuyến khích đầu tư bài bản, đặc biệt là trong phát triển hạ tầng trạm sạc.

Nhiều doanh nghiệp cho biết, họ gặp không ít khó khăn khi muốn triển khai trạm sạc xe điện, từ việc thiếu quy hoạch rõ ràng, thủ tục hành chính còn rườm rà cho đến việc chưa có chính sách ưu đãi cụ thể. Những yếu tố này đang làm chậm lại quá trình “xanh hóa” phương tiện và tạo ra tâm lý e ngại trong khu vực tư nhân – lực lượng đóng vai trò chủ đạo trong việc triển khai đầu tư.

Theo đó, thành phố cần sớm hoàn thiện khung chính sách tăng trưởng xanh, bao gồm các nội dung:

• Quy hoạch mạng lưới trạm sạc đồng bộ: Ưu tiên tại các đầu mối giao thông lớn, bến xe, nhà ga, khu đô thị đông dân cư.
• Chính sách sử dụng đất công: Cho phép doanh nghiệp thuê đất công để xây dựng trạm sạc với giá ưu đãi.
• Hỗ trợ tín dụng xanh: Ưu đãi lãi suất vay cho các doanh nghiệp đầu tư vào xe điện, hạ tầng trạm sạc.
• Chính sách khuyến khích người dân sử dụng phương tiện công cộng xanh: Có thể bao gồm trợ giá vé, xây dựng nhà chờ thông minh, kết nối giao thông đa phương tiện thuận tiện.

Việc triển khai các chính sách này không chỉ giúp giảm chi phí cho doanh nghiệp, mà còn tạo động lực thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh diễn ra đồng bộ, hiệu quả hơn.

Kết luận

Quá trình chuyển đổi sang xe buýt sử dụng năng lượng sạch không chỉ đơn thuần là sự thay đổi phương tiện, mà còn là một phần quan trọng trong tổng thể chiến lược phát triển đô thị bền vững của TP. Hồ Chí Minh. Bên cạnh đó cần nghiên cứu tích hợp giữa các phương thức giao thông công cộng như metro, xe buýt điện, xe đạp công cộng… để xây dựng mạng lưới giao thông hiện đại, tiện lợi, thân thiện với môi trường.

Chỉ khi hạ tầng kỹ thuật được đầu tư đầy đủ, chính sách hỗ trợ được ban hành kịp thời, và nhận thức xã hội được nâng cao, quá trình chuyển đổi sang giao thông công cộng xanh mới thực sự phát huy hiệu quả, góp phần đưa TP. Hồ Chí Minh trở thành một đô thị xanh – sạch – hiện đại dẫn đầu cả nước.