Biểu đồ “Mất cân đối thương mại toàn cầu gia tăng mạnh trong năm 2024” minh họa sự biến động trong cán cân thương mại hàng hóa của các nhóm quốc gia từ quý 1 năm 2022 đến quý 4 năm 2024. Trong suốt giai đoạn này, xu hướng chung cho thấy sự chênh lệch ngày càng gia tăng giữa các quốc gia xuất siêu và nhập siêu, đặc biệt rõ nét trong năm 2024 – thời điểm tình trạng mất cân đối thương mại toàn cầu lên đến đỉnh điểm.

Ở nhóm các quốc gia xuất siêu, Trung Quốc tiếp tục giữ vị thế dẫn đầu với mức thặng dư thương mại ổn định và có xu hướng tăng nhẹ trong năm 2024. Đây là bằng chứng cho thấy vai trò trung tâm của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng toàn cầu và năng lực cạnh tranh xuất khẩu ngày càng củng cố. Bên cạnh đó, Nhật Bản, Liên bang Nga, cùng với một số quốc gia đang phát triển và các nền kinh tế phát triển khác cũng duy trì mức xuất siêu, mặc dù quy mô không đáng kể so với Trung Quốc. Trong nhóm các quốc gia đang phát triển có xuất siêu, Việt Nam nổi bật là một nền kinh tế sản xuất định hướng xuất khẩu đang tăng trưởng mạnh. Với vị thế là trung tâm lắp ráp và chế biến hàng điện tử, dệt may và giày dép cho các thị trường lớn như Hoa Kỳ và EU, Việt Nam đã ghi nhận thặng dư thương mại đáng kể trong những năm gần đây. Mặc dù không được thể hiện cụ thể từng quốc gia trong biểu đồ, nhưng Việt Nam nhiều khả năng nằm trong nhóm “các nước đang phát triển khác” với đóng góp tích cực vào cán cân thương mại toàn cầu ở chiều xuất siêu.

Ngược lại, nhóm các quốc gia nhập siêu chủ yếu bao gồm Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu, Vương quốc Anh và Ấn Độ. Trong đó, Hoa Kỳ là quốc gia nhập siêu lớn nhất trong toàn bộ giai đoạn, và mức độ nhập siêu này đã gia tăng đáng kể trong năm 2024 – thể hiện rõ qua phần cột màu xanh đậm ngày càng kéo dài phía dưới trục hoành. Diễn biến này phản ánh sự phụ thuộc ngày càng lớn của nền kinh tế Mỹ vào hàng hóa nhập khẩu, đồng thời là nhân tố trọng yếu làm gia tăng tình trạng mất cân đối trong thương mại toàn cầu. Trong khi đó, Liên minh châu Âu – sau giai đoạn nhập siêu kéo dài trong năm 2022 và đầu năm 2023 – đã có dấu hiệu dần lấy lại sự cân bằng. Vương quốc Anh và Ấn Độ tiếp tục duy trì nhập siêu, nhưng quy mô vẫn ở mức khiêm tốn so với Hoa Kỳ.

Bức tranh thương mại toàn cầu trong năm 2024 cho thấy sự phân hóa rõ rệt: một bên là các nước sản xuất, xuất khẩu mạnh như Trung Quốc và một số nền kinh tế châu Á, trong đó có Việt Nam, tiếp tục tích lũy thặng dư; bên kia là các nước tiêu dùng lớn như Hoa Kỳ với mức nhập siêu không ngừng mở rộng. Riêng đối với Việt Nam, mặc dù đạt được thặng dư thương mại tích cực, nền kinh tế vẫn phụ thuộc lớn vào nhập khẩu nguyên phụ liệu đầu vào từ Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản. Điều này cho thấy chuỗi cung ứng của Việt Nam gắn chặt với mạng lưới sản xuất khu vực châu Á, và bản thân Việt Nam vừa đóng vai trò là nước xuất khẩu, vừa là mắt xích trung gian trong chuỗi giá trị toàn cầu. Sự mất cân bằng trong thương mại toàn cầu hiện nay không chỉ phản ánh các vấn đề cơ cấu kinh tế, mà còn tiềm ẩn nguy cơ gây ra các xung đột thương mại, gia tăng áp lực bảo hộ và làm gián đoạn chuỗi cung ứng. Nếu không có các điều chỉnh phù hợp về chính sách thương mại, chiến lược sản xuất và định hướng phát triển bền vững, xu hướng này có thể trở thành một nguồn bất ổn lớn đối với tăng trưởng kinh tế toàn cầu trong tương lai – trong đó có cả những nền kinh tế mở và phụ thuộc vào xuất khẩu như Việt Nam.