Ngân sách… cất tủ: Gần 800 nghìn tỷ chưa tiêu, ai chịu trách nhiệm?

1. Tăng trưởng thu chuyển nguồn phản ánh hiệu quả chi tiêu thấp

Sự gia tăng nhanh chóng của thu chuyển nguồn ngân sách từ năm trước chuyển sang cho thấy hiệu quả sử dụng ngân sách đang có vấn đề. Việc để lại một lượng lớn ngân sách chưa sử dụng từ năm trước, thay vì được giải ngân đúng hạn, phản ánh sự chậm trễ trong triển khai kế hoạch chi tiêu, đầu tư công và các chương trình phát triển kinh tế – xã hội. Tình trạng này có thể bắt nguồn từ quy trình phê duyệt thủ tục rườm rà, thiếu năng lực tổ chức thực hiện ở một số địa phương hoặc đơn vị, hoặc kế hoạch chi tiêu ban đầu chưa thực sự sát với thực tế. Khi ngân sách không được giải ngân kịp thời, đồng nghĩa với việc các dự án bị đình trệ, tác động lan tỏa tích cực từ đầu tư công đến nền kinh tế cũng bị suy giảm rõ rệt.

2. Thu chuyển nguồn cao làm méo mó bức tranh tài khóa

Một bất cập đáng kể khác là việc thu chuyển nguồn lớn khiến cho các chỉ tiêu tài khóa trở nên thiếu minh bạch. Khi khoản thu này chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách, dễ tạo cảm giác rằng nguồn lực tài chính quốc gia vẫn đang dồi dào. Tuy nhiên, thực chất đây chỉ là phần ngân sách chưa sử dụng được “dời lại” từ năm trước, chứ không phải là kết quả của tăng trưởng kinh tế hay cải thiện hiệu quả thu ngân sách. Điều này có thể dẫn đến sự chủ quan trong lập kế hoạch thu – chi hàng năm, thậm chí gây ra những đánh giá sai lệch về hiệu suất ngân sách hoặc áp lực lên nợ công.

3. Gây lãng phí nguồn lực và giảm hiệu quả đầu tư công

Khi ngân sách không được giải ngân đúng tiến độ, không chỉ gây đình trệ các dự án đầu tư công, mà còn dẫn đến lãng phí nguồn lực xã hội. Ngân sách nhà nước là dòng tiền có khả năng tạo ra hiệu ứng lan tỏa lớn nếu được sử dụng hiệu quả – ví dụ như tạo việc làm, thúc đẩy tăng trưởng trong các ngành xây dựng, sản xuất, và tiêu dùng. Tuy nhiên, nếu để vốn bị “đóng băng” qua các năm, cơ hội sử dụng dòng tiền đúng thời điểm sẽ bị bỏ lỡ, làm giảm hiệu quả đầu tư. Đồng thời, khi chi tiêu bị dồn vào cuối năm hoặc đầu năm sau, nguy cơ “chi cho hết” hoặc chi không đúng trọng tâm càng gia tăng.

4. Cần thiết lập lại kỷ luật tài khóa 

Để khắc phục tình trạng thu chuyển nguồn quá lớn, cần tái thiết lập kỷ luật tài khóa và nâng cao trách nhiệm giải ngân của các cơ quan quản lý. Cải cách thủ tục hành chính, rút ngắn quy trình phê duyệt dự án, và tăng cường phân cấp cho địa phương là những giải pháp cần thiết. Bên cạnh đó, việc công khai tỷ lệ giải ngân theo thời gian thực, thiết lập cơ chế thưởng – phạt rõ ràng, và ràng buộc trách nhiệm người đứng đầu cũng là biện pháp hữu hiệu để cải thiện tình hình. Ngân sách chỉ thực sự có giá trị khi được đưa vào nền kinh tế đúng lúc, đúng chỗ, và tạo ra tác động thực tế cho người dân và doanh nghiệp.