Thương mại Việt – Mỹ: Thách thức và cơ hội từ truy xuất nguồn gốc bằng Blockchain

1. Tăng trưởng thương mại và áp lực từ thặng dư thương mại

Trong những năm qua, thương mại giữa Việt Nam và Mỹ đã tăng trưởng mạnh, đặc biệt là xuất khẩu từ Việt Nam sang Mỹ. Cụ thể, từ mức 28,6 tỷ USD năm 2014, kim ngạch xuất khẩu đã tăng gần 4,2 lần, đạt 119,6 tỷ USD năm 2024. Ngược lại, nhập khẩu từ Mỹ vào Việt Nam chỉ tăng từ 6,3 tỷ USD lên 15 tỷ USD trong cùng kỳ. Nhờ sự bứt phá này, thặng dư thương mại của Việt Nam với Mỹ đã mở rộng từ 22,3 tỷ USD (2014) lên 104,5 tỷ USD (2024).

Sự mất cân bằng này khiến Mỹ tăng cường kiểm soát nguồn gốc xuất xứ hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam, nhằm ngăn chặn gian lận thương mại và lẩn tránh thuế quan. Các mặt hàng chịu sự giám sát gắt gao gồm gỗ, thép, dệt may, điện tử, với nhiều biện pháp phòng vệ thương mại (PVTM) được áp dụng. Tính đến năm 2024, Việt Nam đã phải đối mặt với 272 vụ điều tra PVTM từ 25 thị trường, trong đó gồm:

  • 149 vụ chống bán phá giá,
  • 54 vụ tự vệ,
  • 39 vụ chống lẩn tránh PVTM,
  • 30 vụ chống trợ cấp.

Riêng trong năm 2024, có 26 vụ mới được khởi xướng, trong đó Mỹ chiếm gần 50% tổng số vụ điều tra. Điều này đặt ra thách thức lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam, buộc họ phải nâng cao tính minh bạch và khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn xuất xứ nghiêm ngặt hơn.

2. Blockchain – Công cụ minh bạch hóa chuỗi cung ứng

Trước sức ép gia tăng từ các biện pháp giám sát thương mại, công nghệ Blockchain đang nổi lên như một giải pháp giúp doanh nghiệp Việt Nam minh bạch hóa chuỗi cung ứng và đáp ứng yêu cầu từ Mỹ.

2.1. Nguyên lý hoạt động của Blockchain trong truy xuất nguồn gốc

Blockchain hoạt động dựa trên một hệ thống sổ cái phân tán (Distributed Ledger Technology – DLT), nơi mà mọi giao dịch và thông tin về sản phẩm được ghi lại vĩnh viễn, không thể sửa đổi hoặc giả mạo. Khi áp dụng vào truy xuất nguồn gốc, blockchain giúp:

  • Ghi lại toàn bộ quy trình sản xuất, chế biến và vận chuyển, đảm bảo tính minh bạch.
  • Tạo mã QR truy xuất nguồn gốc để khách hàng có thể dễ dàng kiểm tra thông tin sản phẩm.
  • Tăng cường niềm tin của đối tác và nhà nhập khẩu Mỹ, từ đó giảm nguy cơ bị điều tra PVTM.

2.2. Doanh nghiệp Việt Nam tiên phong ứng dụng Blockchain

Một số doanh nghiệp Việt Nam đã chủ động áp dụng blockchain vào chuỗi cung ứng để nâng cao tính minh bạch:

  • CTCP Vĩnh Hoàn: Ứng dụng blockchain để truy xuất nguồn gốc cá tra xuất khẩu sang Mỹ và châu Âu.
  • CTCP Tập đoàn Thủy sản Minh Phú: Dùng blockchain để kiểm soát chất lượng và nguồn gốc tôm, giúp đáp ứng tiêu chuẩn của các thị trường khó tính.

Nhờ áp dụng blockchain, tỷ lệ hàng hóa bị trả lại do vấn đề truy xuất nguồn gốc đã giảm đáng kể, đồng thời giúp nâng cao uy tín thương hiệu Việt trên thị trường quốc tế.

3. Thách thức trong triển khai Blockchain tại Việt Nam

Dù blockchain mang lại nhiều lợi ích, nhưng Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều rào cản trong quá trình triển khai công nghệ này, bao gồm:

  1. Chi phí đầu tư cao: Việc phát triển hệ thống blockchain yêu cầu hạ tầng công nghệ mạnh, chi phí lưu trữ dữ liệu lớn, gây áp lực tài chính cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs).
  2. Hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ: Hiện tại, kết nối giữa các nền tảng truy xuất nguồn gốc chưa thống nhất, gây khó khăn trong việc tích hợp blockchain vào hệ thống chuỗi cung ứng hiện có.
  3. Khung pháp lý chưa hoàn thiện: Việt Nam vẫn chưa có hành lang pháp lý cụ thể để điều chỉnh các ứng dụng blockchain trong thương mại và truy xuất nguồn gốc.
  4. Nhận thức của doanh nghiệp còn hạn chế: Nhiều doanh nghiệp chưa nhận thấy tầm quan trọng của minh bạch hóa dữ liệu, vẫn e ngại về tính hiệu quả của blockchain và chưa có đủ kiến thức để triển khai.

4. Giải pháp thúc đẩy Blockchain trong thương mại Việt – Mỹ

Để tận dụng tối đa lợi ích từ blockchain và nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường Mỹ, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp và các tổ chức công nghệ:

  • Chính phủ cần:

    • Hoàn thiện khung pháp lý hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng blockchain.
    • Đầu tư vào hạ tầng số để hỗ trợ việc triển khai công nghệ này.
    • Đàm phán với Mỹ về công nhận dữ liệu truy xuất nguồn gốc bằng blockchain để giảm bớt rào cản thương mại.

  • Doanh nghiệp cần:

    • Chủ động đầu tư công nghệ, hợp tác với các đối tác công nghệ để triển khai blockchain trong sản xuất và xuất khẩu.
    • Tăng cường đào tạo nhân sự, nâng cao nhận thức về lợi ích của blockchain.
    • Hợp tác với các hiệp hội ngành hàng để chuẩn hóa hệ thống truy xuất nguồn gốc theo tiêu chuẩn quốc tế.

  • Các tổ chức công nghệ cần:

    • Xây dựng nền tảng blockchain dễ sử dụng, chi phí hợp lý cho doanh nghiệp Việt.
    • Hỗ trợ kết nối hệ thống blockchain giữa doanh nghiệp Việt với các đối tác Mỹ để tạo sự tin tưởng.

4. Kết luận

Việc truy xuất nguồn gốc bằng blockchain không chỉ giúp doanh nghiệp Việt Nam đáp ứng yêu cầu từ thị trường Mỹ, mà còn nâng cao uy tín, khả năng cạnh tranh trên toàn cầu. Dù còn nhiều thách thức, nhưng nếu có sự phối hợp giữa chính phủ, doanh nghiệp và các tổ chức công nghệ, blockchain hoàn toàn có thể trở thành công cụ chiến lược giúp Việt Nam duy trì vị thế trong thương mại quốc tế.

Trong bối cảnh xu hướng tiêu dùng toàn cầu ngày càng đề cao tính minh bạch và bền vững, blockchain không chỉ là lựa chọn, mà còn là yêu cầu tất yếu để Việt Nam giữ vững và phát triển thị phần tại thị trường Mỹ. 🚀