Trong bối cảnh chuyển đổi số lan rộng và công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển vượt bậc, ngành Công Nghệ Thông Tin (CNTT) tại Việt Nam đang trải qua cơn khát nhân lực chưa từng có kể từ sau đại dịch Covid-19. Việc ứng dụng AI, dữ liệu lớn (Big Data), điện toán đám mây và tự động hóa vào các lĩnh vực kinh doanh đã thúc đẩy nhu cầu tuyển dụng lao động công nghệ ở mức chưa từng thấy. Các doanh nghiệp ráo riết tìm kiếm nhân tài để thích ứng với tốc độ thay đổi chóng mặt của công nghệ và yêu cầu thị trường.

Thống kê từ năm 2018 đến 2026 cho thấy xu hướng tuyển dụng tăng mạnh: năm 2018, số lượng nhân sự IT tại Việt Nam đạt khoảng 320.000 người, nhưng đến năm 2026, dự báo con số thiếu hụt sẽ lên đến 220.000 nhân sự. Từ năm 2022, sự chênh lệch giữa nhu cầu tuyển dụng và nguồn cung nhân lực bắt đầu trở nên đáng báo động, làm dấy lên lo ngại về một cuộc khủng hoảng nhân sự nghiêm trọng trong ngành CNTT.

(1) Mất cân đối cung – cầu: Doanh nghiệp chật vật, người lao động lao đao

Giai đoạn 2021 – 2022 chứng kiến nhu cầu tuyển dụng tăng vọt với hơn 80.000 vị trí cần được lấp đầy ngay lập tức. Tuy nhiên, đến năm 2022, Việt Nam vẫn thiếu khoảng 150.000 nhân sự CNTT, con số duy trì vào năm 2023 và dự báo sẽ tiếp tục tăng lên 170.000 vào năm 2024. Nếu không có giải pháp kịp thời, mức thiếu hụt này có thể lên đến 220.000 vào năm 2026, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tốc độ phát triển của các doanh nghiệp công nghệ trong nước.

Điều đáng nói, dù nhu cầu tuyển dụng cao, thị trường lao động CNTT vẫn tồn tại một nghịch lý lớn:

  • Lương cao nhưng vẫn thiếu nhân lực: CNTT được đánh giá là một trong những ngành có mức thu nhập hấp dẫn nhất tại Việt Nam, với mức lương khởi điểm từ 15 – 25 triệu đồng/tháng cho nhân sự mới ra trường và có thể lên đến hàng trăm triệu đồng/tháng với chuyên gia dày dặn kinh nghiệm. Tuy nhiên, khoảng cách giữa nguồn nhân lực chất lượng cao và nhu cầu thực tế vẫn chưa thể lấp đầy.
  • Tỷ lệ thất nghiệp và sa thải gia tăng: Bước sang năm 2024, ngành CNTT không chỉ đối mặt với tình trạng thiếu nhân lực mà còn chứng kiến tỷ lệ sa thải đáng lo ngại:
    • 36% nhân sự không bị ảnh hưởng
    • 33% cần nâng cấp kỹ năng (upskill) hoặc học lại kỹ năng mới (reskill)
    • 28% gặp khó khăn trong tìm kiếm việc làm
    • 25% cảm thấy bất an với công việc hiện tại
    • 15% phải điều chỉnh thu nhập
    • 9% thất nghiệp

Đáng chú ý, con số 9% thất nghiệp này là một nghịch lý khi ngành vẫn đang thiếu hụt hàng trăm nghìn lao động. Điều này phản ánh rõ sự chênh lệch giữa kỹ năng của người lao động và yêu cầu từ các doanh nghiệp.

(2) Nguyên nhân của nghịch lý này có thể đến từ nhiều yếu tố:

  1. Sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ: Những công nghệ như AI, blockchain, DevOps, và khoa học dữ liệu đang phát triển mạnh, nhưng chương trình đào tạo trong nước chưa kịp cập nhật để trang bị cho sinh viên các kỹ năng cần thiết.
  2. Chênh lệch giữa đào tạo và thực tế: Nhiều sinh viên CNTT ra trường nhưng vẫn không đáp ứng được yêu cầu tuyển dụng do thiếu kỹ năng thực hành, tư duy giải quyết vấn đề và kiến thức chuyên sâu về công nghệ mới.
  3. Sự lệch pha giữa doanh nghiệp và người lao động: Nhiều nhân sự CNTT có kinh nghiệm nhưng không cập nhật công nghệ mới, dẫn đến việc bị đào thải khi thị trường chuyển dịch sang các lĩnh vực mới như AI, dữ liệu lớn, và bảo mật thông tin.

(3) Giải pháp nào để cân bằng thị trường lao động CNTT?

Trước những thách thức này, các bên liên quan cần chủ động đưa ra giải pháp nhằm giảm thiểu tình trạng mất cân đối giữa cung và cầu nhân lực.

🔹 Đối với doanh nghiệp:

  • Chủ động đào tạo nội bộ: Các công ty công nghệ lớn như FPT, VNG, và Viettel đã triển khai các chương trình đào tạo nội bộ để nâng cao kỹ năng cho nhân viên, đảm bảo họ theo kịp xu hướng công nghệ mới. Đây là hướng đi mà nhiều doanh nghiệp cần áp dụng để giảm sự phụ thuộc vào nguồn nhân lực bên ngoài.
  • Mở rộng chính sách tuyển dụng linh hoạt: Thay vì chỉ tuyển nhân sự có kinh nghiệm, các công ty có thể tuyển dụng nhân sự tiềm năng và đào tạo họ theo lộ trình phát triển của công ty.

🔹 Đối với hệ thống giáo dục và cơ quan quản lý:

  • Cải cách chương trình đào tạo: Các trường đại học cần cập nhật chương trình giảng dạy, tích hợp nhiều nội dung về AI, blockchain, và khoa học dữ liệu. Ngoài ra, cần gia tăng các khóa học thực hành để sinh viên có trải nghiệm sát với môi trường làm việc thực tế.
  • Hợp tác với doanh nghiệp: Sự kết nối giữa doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo là yếu tố then chốt giúp sinh viên có cơ hội thực tập, tiếp cận với công nghệ mới ngay từ khi còn học tập.

🔹 Đối với người lao động:

  • Liên tục học hỏi và cập nhật kỹ năng: Trong thời đại công nghệ thay đổi nhanh chóng, việc ngừng học hỏi có thể khiến nhân sự CNTT nhanh chóng bị tụt hậu. Các khóa học online về AI, lập trình, DevOps hay khoa học dữ liệu sẽ giúp nhân sự cập nhật kiến thức liên tục.
  • Tận dụng xu hướng làm việc từ xa: Với sự phát triển của nền kinh tế gig (gig economy), nhiều lập trình viên, kỹ sư dữ liệu có thể làm việc cho các công ty nước ngoài ngay tại Việt Nam, mở ra nhiều cơ hội nghề nghiệp hơn.

(4) Kết luận: Cơ hội và thách thức song hành

Ngành CNTT Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để trở thành trung tâm công nghệ của khu vực, nhưng đồng thời cũng phải đối mặt với bài toán thiếu hụt nhân lực trầm trọng. Việc cân bằng cung – cầu lao động không chỉ là trách nhiệm của doanh nghiệp hay nhà trường mà còn đòi hỏi sự chủ động từ chính người lao động.

Nếu không có sự thay đổi mạnh mẽ trong chiến lược đào tạo và tuyển dụng, cuộc khủng hoảng nhân sự CNTT có thể trở thành rào cản lớn đối với sự phát triển của nền kinh tế số Việt Nam. Ngược lại, nếu giải quyết được bài toán này, Việt Nam có thể vươn lên trở thành một trong những trung tâm công nghệ hàng đầu của khu vực trong thập kỷ tới.